છેલ્લી પ્રાર્થના

હજારો વર્ષની જૂની અમારી વેદનાઓ,
કલેજાં ચીરતી કંપાવતી અમ ભયકથાઓ,

મરેલાંનાં રુધિર ને જીવતાંનાં આંસુડાંઓ :
સમર્પણ એ સહુ તારે કદમ, પ્યારા પ્રભુ ઓ!

અમારા યજ્ઞનો છેલ્લો બલિ : આમીન કે’જે!
ગુમાવેલી અમે સ્વાધીનતા તું ફેર દેજે!

વધારે મૂલ લેવાં હોય તોયે માગી લેજે!
અમારા આખરી સંગ્રામમાં સાથે જ રે’જે!

પ્રભુજી! પેખજો આ છે અમારું યુદ્ધ છેલ્લું,
બતાવો હોય જો કારણ અમારું લેશ મેલું—

અમારાં આંસુડાં ને લોહીની ધારે ધુએલું!
દુવા માગી રહ્યું, જો, સૈન્ય અમ…

ઝંડાવંદન

તારે ક્યારે કૈંક દુલારે દિલનાં શોણિત પાયાં;
પુત્રવિજોગી માતાઓનાં નયનઝરણ ઠલવાયાં—
        ઝંડા! અજર અમર રે’જે :
        વધ વધ આકાશે જાજે.

તારે મસ્તક નવ મંડાઈ ગરુડ તણી મગરૂરી;
તારે ભાલ નથી આલેખ્યાં સમશિર-ખંજર-છૂરી—
        ઝંડા! દીન કબૂતર-શો
        ઉરે તુજ રેંટીડો રમતો.

જગ આખા પર આણ ગજવતી ત્રિશૂલવતી જળરાણી;
મહારાજ્યોના મદ પ્રબોધતી નથી તુજ ગર્વનિશાની—
        ઝંડા! ગભરુ સંતોષી
        વસે તુજ હૈયામાં ડોશી.

નહિ કિનખાબ-મુખમ્મલ-મશરૂ કેરી તારી પતાકા;
નહિ જરિયાની…

તલવારનો વારસદાર

[ઢાળ: ‘શેના લીધા, મારા શ્યામ, અબોલડા શાને લીધા રે!’]

ભેટ્યે ઝૂલે છે તલવાર :
        વીરાજી કેરી ભેટ્યે ઝૂલે રે!
ભીંતે ઝૂલે છે તલવાર :
        બાપુજી કેરી ભીંતે ઝૂલે રે!

મારા બાપુને બહેન! બે બે કુંવરિયા,
        બે વચ્ચે પાડ્યા છે ભાગ;
    1 હાં રે બેની! બે વચ્ચે પાડ્યા છે ભાગ,
        વીરાજી કેરી ભેટ્યે ઝૂલે રે!

મોટે માગી છે મો’લ મ્હેલાતો વાડીઓ,
    નાને માગી છે તલવાર
હાં રે બેની! નાને માગી છે તલવાર.
                —વીરાજી૰

…

બીક કોની, મા તને?

બીક કોની! બીક કોની! બીક કોની, મા તને?
ત્રીસ કોટિ બાલકોની ઓ કરાલી મા તને.

        બીક કોની, બંદૂકોની?
        બીક કોની, સૈનિકોની?
        બીક ચોર-ડાકુઓની?
નયન ફાડ, માર ત્રાડ, જરીક વાર જાગને!
હાં રે ઘેલી, ભાનભૂલી, બીક કોની, મા તને?

        યુગયુગોથી બીત બીત,
        વાર વાર વિકલ ચિત્ત,
        ભાળે ભૂત ને પલીત!
પલક પલક થરથરાટ સન્નિપાત ત્યાગને,
નિજ પિછાન કર, સુજાન! બીક કોની, મા તને?

        ઘડી ઘડી તુજ ધરમ જાય!
        ભ્રષ્ટ થાય, હાય! હાય!
        નાત જાત સબ લૂંટાય!…

લાલપ ક્યાંથી?

[જુદા જુદા ઢાળોમાંથી નવો રચેલો ઢાળ]

    તારે આવડી લાલપ ક્યાંથી રે
            મારા લાડકવાયા લાલ!
    તારે આવડી કૂંણપ ક્યાંથી રે
            મારા લટકાળા હો લાલ!

            તારી હાથ હથેળી
            પગની રે પેની
            ગુલ ફૂલ સરીખા ગાલ;
    એને આવડાં રંગ્યાં શાથી રે
            મારા બોલકણા હો બાળ!—તારે૰

    માડી! હું ને હરિ બે રમતા રે
            એક મેઘ-ધનુષ મોજાર;
    અમે લથબથ કુસ્તી કરતા રે
            ઘન ગાજતું ઘમઘમકાર;
            મારો પગ ગયો લપટી
            …